Lesson 77 ----- लिट् लकार The "unseen" past tense. | HTML Lessons

Lesson 77. लिट् लकार The "unseen" past tense.

The Bhagavad Geeta is THE source for all our Sanskrit questions..... besides being revered as a "मोक्षदायकशास्त्रम्" । श्री भगवान् उवाच। , You will have come across that form of the verb many a time in the course of your study of the Geeta.

We have covered, so far, 5 different लकार -s - लट् , लोट् , लङ्, लृट्, विधिलिङ्। उवाच - लिट् लकार is also known as परोक्ष - भूतकालः ।

It is used in the following situations:
1. You wish to talk about something that happened so long ago that you have not seen it happen.
2. It may have been in the recent past but you personally have not seen it.
3. The event may have happened even when you are around, but you have been unaware of it.

Personally, I don't believe that we will ever need to use these forms during सम्भाषण। But since one of our goals has been to be able to decipher shlokas and stotras, we need to be familiar with what these words look like.

Just a list of a few words most commonly found in literature, will be enough.

Table 1

धातुः	लिट् प्र. पु. ए . व.	लिट् प्र. पु. द्वि.व.	लिट् प्र. पु. ब. व.
कृ (प. प.)	चकार	चक्रतुः	चक्रुः
कृ (आ.प.)	चक्रे	चक्राते	चक्रिरे
भू	बभूव	बभूवतुः	बभूवुः
अस्	बभूव	बभूवतुः	बभूवुः
आप्	आप	आपतुः	आपुः
इ	इयाय	ईयतुः	ईयुः
कुप्	चुकोप	चुकुपतुः	चुकुपुः
क्षिप्	चिक्षेप	चिक्षिपतुः	चिक्षिपुः
खन्	चखान	चख्नतुः	चख्नुः

Table 2

धातुः	लिट् प्र. पु. ए . व.	लिट् प्र. पु. द्वि.व.	लिट् प्र. पु. ब. व.
गद् talk	जगाद	जगदतुः	जगदुः
गम्	जगाम	जग्मतुः	जग्मुः
नी	निनाय	निन्यतुः	निन्युः
प्रच्छ्	पप्रच्छ	पप्रच्छतुः	पप्रच्छुः
बुध् (प.प.)	बुबोध	बुबुधतुः	बुबुधुः
बुध् (आ .प.)	बुबुधे	बुबुधाते	बुबुधिरे
मन्	मेने	मेनाते	मेनिरे
मुच्	मुमोच	मुमुचतुः	मुमुचुः
या	ययौ	ययतुः	ययुः

Table 3

धातुः .	लिट् प्र. पु. ए . व	लिट् प्र. पु. द्वि.व.	लिट् प्र. पु. ब. व.
ग्रह् (प.प.)	जग्राह	जगृहतुः	जगृहुः
ग्रह् (आ.प.)	जगृहे	जगृहाते	जगृहिरे
भाष्	बभाषे	बभाषाते	बभाषिरे
चर्	चचार	चेरतुः	चेरुः
तुष्	तुतोष	तुतुषतुः	तुतुषुः
दा	ददौ	ददतुः	दधुः
दा	ददे	ददाते	ददिरे
दृश्	ददर्श	ददृशतुः	ददृशुः
नन्द्	ननन्द	ननन्दतुः	ननन्दुः

Table 4

धातुः	लिट् प्र. पु. ए.व.	लिट् प्र. पु. द्वि. व.	लिट् प्र. पु. ब. व.
नम्	ननाम	नेमतुः	नेमुः
युध्	युयुधे	युयुधाते	युयुधिरे
रभ्	रेभे	रेभाते	रेभिरे
रम्	रेमे	रेमाते	रेमिरे
रुद्	रुरोद	रुरुदतुः	रुरुदुः
लभ्	लेभे	लेभाते	लेभिरे
लिख्	लिलेख	लिलिखतुः	लिलिखुः
वच्	उवाच	ऊचतुः	ऊचुः
वस्	उवास	ऊषतुः	ऊषुः
वह्	उवाह	ऊहतुः	ऊहुः
वृध्	ववृधे	ववृधाते	ववृधिरे

Some verbs are not declined in the manner above. They are formed differently..... just as you would have done a शयनं करोति , you can have the following forms using the कृ /भू धातु । Add the प.प. कृ / भू धातु endings if the धातु is प.प. Add the आ.प. कृ /भू धातु endings if the धातु is आ.प. This, however, cannot be done with every verb. And it is impossible to present everything here.

Our effort is simply to help you recognize these words when you come across them.

Table 5

धातुः	लिट् प्र. पु. ए.व.	लिट् प्र. पु. द्वि. व.	लिट् प्र. पु. ब. व.
ईक्ष् (आ.प.)	ईक्षाञ्चक्रे	ईक्षाञ्चक्राते	ईक्षाञ्चक्रिरे
	ईक्षाम्बभूव	ईक्षाम्बभूवतुः	ईक्षाम्बभूवुः
	ईक्षामास	ईक्षामासतुः	ईक्षामासुः
Similarly:
कथ्	कथयाञ्चकार	कथयाञ्चक्रतुः	कथयाञ्चक्रुः
	कथयाञ्चक्रे	कथयाञ्चक्राते	कथयाञ्चक्रिरे
	कथयाम्बभूव	कथयाम्बभूवतुः	कथयाम्बभूवुः
	कथयामास	कथयामासतुः	कथयामासुः
पूज्	पूजयाञ्चकार	पूजयाञ्चक्रतुः	पूजयाञ्चकृः
	पूजयाञ्चक्रे	पूजयाञ्चक्राते	पूजयाञ्चक्रिरे
	पूजयाम्बभूव	पूजयाम्बभूवतुः	पूजयाम्बभूवुः
	पूजयामास	पूजयामासतुः	पूजयामासुः
प्र + अर्थ्= प्रार्थ्	प्रार्थयाञ्चकार	प्रार्थयाञ्चक्रतुः	प्रार्थयाञ्चक्रु
	प्रार्थयाञ्चक्रे	प्रार्थयाञ्चक्राते	प्रार्थयाञ्चक्रिरे
	प्रार्थयाम्बभूव	प्रार्थयाम्बभूवतुः	प्रार्थयाम्बभूवुः
	प्रार्थयामास	प्रार्थयामासतुः	प्रार्थयामासुः

Worksheets.
To just read and understand:
लिट् लकारे वाक्यानि |

1. कृष्णार्जुनौ शङ्खौ प्रदध्मतुः। ( गीता १ : १४ )
2. ददाह लङ्कां मारुतिः । (रामायणम्)
3. अश्रूणि मुमोच जानकी । (रामायणम् )
4. पुत्रान् ददर्श पाण्डवः । ( गीता १ : २३ )
5. पाण्डवाः कौरवाः च कुरुक्षेत्रे युयुधिरे ।
6. उपनिषद्--गोभ्यः गीतादुग्धं दुदोह गोपालनन्दनः । ( गीता ध्यानम् )
7. पञ्च प्राणिनः पञ्चत्वम् आपुः । (विवेकाचूडामणिः ७)
8. चुकोप रावणः विभीषणाय । (रामायणम्)

9. शिवधनुः बभञ्ज दाशरथिः । (रामायणम्)

10. रथोपस्थे सः पाण्डवः उपविवेश दुःखितः । ( गीता १ : ४७ )

11. दृष्ट्वा मुमोह बान्धवान् अर्जुनः । (गीता १ : ३७)

12. भृगुः पितरम् उपससार । (तैत्तिरीय उपनिषद् ३ : १)

13. दृष्ट्वा मोहं पाण्डवस्य जहास पुरुषोत्तमः । (गीता २ : १०)

14. द्रौपदेयाः शङ्खान् दध्मुः । (गीता १ : १८)

15. हरिः भीतम् अर्जुनम् आश्वासयामास । (गीता ११ : ५०)

16. अग्निः वायुः इन्द्रश्च ब्रह्म विदाञ्चक्रुः । (केनोपनिषद्)

17. कथयामास संवादं धृतराष्ट्राय सञ्जयः । (गीता १८ : ७४)

18. परशुरामे पुरतः आगते, विभयाञ्चकार दशरथः ।

19. बहु स्याम् इति इच्छत् एकं ब्रह्म ईक्षाञ्चकार ।

Here ends the lesson on लिट् लकार The "unseen" past tense. We go on to Lesson 78. लृङ् लकार । Wishful thinking

*********************

Prev Lesson 76 ----- भाववाचक संज्ञा Abstract nouns ( Abstract nouns) Next Lesson 78 ----- लृङ् लकार । Wishful thinking (लृङ् लकार । Wishful thinking)